/ Piotr Grącikowski /


Hersz Altbojm w książce Majn sztetl (Bilder un zichrojnes fun der alter hejm) tak oto opisuje biblioteczne spotkania młodzieży z pobożnych domów: „gdy o zmierzchu przychodzono wymienić książki, potajemnie grano we flirt (były to talie kart, które kupowało się u księgarza, z wydrukowanymi wersami miłosnej poezji)”. Fragment ten dobrze pokazuje popularność owej gry towarzyskiej w żydowskich kręgach przedwojennej Polski.
Paradoksem kultury jest to, że wytwory popularne są często słabo udokumentowane w literaturze naukowej. Taki los spotkał wiele gier towarzyskich z przełomu XIX i XX wieku, w tym wspomnianą grę we flirt, która jako przejaw kultury niskiej, jarmarcznej nie została uznana za zagadnienie godne intelektualnej refleksji. Choć drukowana była masowo przez różnych wydawców i miała po kilka, a nawet kilkanaście edycji w ciągu roku, rzadko trafiała do bibliotecznych lub archiwalnych zbiorów i jedynie sporadycznie odnotowywano ją w bibliograficznych zestawieniach, z tego powodu trudno obecnie zrekonstruować jej dzieje. Jedną z pierwszych osób, które zwróciły na nią uwagę, był kolekcjonujący wszelkie literackie kurioza Julian Tuwim. Dzisiejsze zainteresowanie literaturą i kulturą popularną zaowocowało pierwszymi naukowymi publikacjami na temat flirtu, który w Słowniku literatury popularnej zyskał nawet odrębne hasło. Nie do przecenienia dla poznania historii tej karcianej zabawy jest rola prywatnych kolekcjonerów i entuzjastów gier, takich jak Gadi Kfir z Ramat ha-Szaron w Izraelu lub Marek Sosenko z Krakowa.
Flirt wydawany w języku jidysz miał wiele szczęścia do bibliotek – w ich zbiorach zachowało się bowiem całkiem sporo egzemplarzy poszczególnych wydań: trzy w kolekcji YIVO, sześć w Chabad Library w Nowym Jorku, po jednym w Bibliotece Medema w Paryżu i Diaspora Research Center Archives przy Uniwersytecie w Tel Awiwie.
Przejęcie obcego tradycyjnej kulturze żydowskiej wzorca gry, na jakim oparty był flirt, wiązało się, jak sądzę, z szerszymi zmianami w żydowskiej świadomości narodowej. Apoteoza kultury jidysz jako kultury narodowej Żydów aszkenazyjskich oraz postulaty rozwoju nauki i edukacji w języku żydowskim wprowadzane w życie po konferencji w Czerniowcach w 1908 roku przyniosły ze sobą również rozwój i zmiany w sferze kultury popularnej. Naturalnym zjawiskiem stało się przejmowanie nieżydowskich wzorców i adaptowanie ich do potrzeb ludności mówiącej w jidysz. Bezpośrednią motywację wydawców stanowiła jednak zapewne wizja dużego zarobku – jeśli bowiem gra we flirt w wersji polskiej, rosyjskiej czy niemieckiej cieszyła się dużą popularnością, to dlaczego nie spróbować przygotować jej edycji w jidysz. Często nakładcy wydawali zresztą grę w kilku wersjach językowych – reklamę flirtów polskiego, rosyjskiego i żydowskiego znaleźć można w jednym z katalogów Gitlina.